FED uçot dərəcəsini artırdı: Bizə təsiri olacaqmı? – Analiz

ABŞ Mərkəzi Bankı (FED və ya Federal Ehtiyat Sistemi) uçot faiz dərəcəsini 0,75 faiz bəndi artıraraq 3,25%-ə qaldırıb. Dünyanın ən böyük iqtisadiyatına sahib olan ABŞ-in Mərkəzi Bankı tərəfindən belə bir qərarın qəbul olunması dünya və o cümlədən də Azərbaycan iqtisadiyyatına necə təsir edə bilər?
Bu suala cavab verməzdən əvvəl qeyd edək ki, uçot faiz dərəcəsi ölkədə inflyasiya (qiymətlər) səviyyəsini nizamlamaq üçün Mərkəzi Banklar tərəfindən istifadə olunan maliyyə alətidir. Uçot dərəcəsinin qaldırılmasında əsas məqsədlərdən biri inflyasiya səviyyəsini aşağı salmaqdan ibarətdir. Mərkəzi Banklar uçot dərəcəsini qaldırmaqla dövriyyədəki pul kütləsini (miqdarını) azaltmağa və bununla da inflyasiyanı cilovlamağa çalışırlar.
Bildiyimiz kimi, Mərkəzi Banklar dövriyyəyə pul buraxan yeganə qurumlardı. Banklar da nağd pula olan ehtiyaclarını Mərkəzi Banklardan təmin edirlər. Mərkəzi Banklar banklara verdiyi pulu geri alan zaman onlardan uçot faiz dərəcəsinə uyğun əlavə vəsait alır. Məsələn, Azərbaycanda mövcud uçot faiz dərəcəsi 7,75%-dir. Mərkəzi Bankdan 100 min manat götürən hər hansı bank bu vəsaiti bir ildən sonra geri qaytararkən 100 min manatdan əlavə olaraq 7,75 min manat da ödəməli olacaq. Yəni uçot dərəcəsi artdıqca banklar da Mərkəzi Bankdan pul almaqada maraqlı olmurlar. Bu da dövriyyədəki pul kütləsinin azalmasına səbəb olur və beləliklə inflyasiya səviyyəsinə təsir etməyə çalışırlar.

İndi gələk əsas suala: ABŞ-da uçot dərəcəinin qaldırılması dünya və Azərbaycan iqtisadiyyatına necə təsir edə bilər?
Əvvəlcə dünyadan başlayaq: yuxarıdakı izahdan da göründüyü kimi FED-in uçot dərəcəsini qaldırmaqda əsas məqsədi ABŞ-da artan inflyasiya səviyyəsinin qarşısını almaqdır. ABŞ-da inflyasiya son bir ildə 5,4%-dən 8,3%-ə yüksəlib. Ümumiyyətlə bu göstərici 1981-ci ildəki 9,1%-lik inflyasiya səviyyəsindən sonra qeydə alınan ən yüksək göstəricidir. Belə görünür ki, inflyasiya səviyyəsi düşməsə FED uçot dərəcəsini yenidən qaldıracaq. 1981-ci ildə ABŞ-da uçot faiz dərəcəsi 20%-dək qaldırılıb.
Uçot faiz dərəcəsi qaldırıldıqca ABŞ-da nağd dolların kütləsi azalmağa doğru gedəcək. Bu da ən azından dolların digər valyutalar qarşısında bahalanması üçün psixoloji təsir göstərəcək. Məsələn, dünən olduğu kimi bu ilin iyun ayında da FED uçot dərəcəsini 0,75 faiz bəndi artıraraq 2,5%-ə qaldırmışdı. Həmin dövrdən ötən 2-3 ay ərzində ABŞ dolları avro qarşısında təxminən 8%-ə yaxın bahalanıb. Ehtimal olunur ki, dolların dəyəri yaxın zamanlarda digər valyutalar qarşısında bir qədər də möhkəmlənəcək.
Xəbəri rus dilində oxuyun: ФРС повысила учетную ставку: повлияет ли это на нас? - Анализ
Bəs, dolların digər valyutalar qarşısında bahalanması Azərbaycan iqtisadiyyatına necə təsir edə bilər?
Azərbaycanda dolların məzənnəsinin bazar tərəfindən müəyyən olunduğunu bildirilsə də, heç kimə sirr deyil ki, dolların məzənnəsi Mərkəzi Bank tərəfindən müəyyən olunur. Belə olan halda da FED-in qərarı dollar-manat məzənnəsinə heç bir halda birbaşa təsir edə bilməz. Bunun ən yaxşı nümunəsi FED-in daha əvvəl qəbul etdiyi analoji qərarlarda manatın məzənnəsinin dəyişməz qalmasıdır. Məsələn, FED 2006-2007-ci illərdə uçot faiz dərəcəsini 5,4%-dək qaldırıb. Lakin, həmin illərdə manatın dəyəri dollar qarşısında azalmaq əvəzinə yüksəlib.
Son illərin müşahidə etdiyimiz iqtisadi mənzərəsi onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycanda dolların bahalaşması birbaşa neftin qiyməti və buna paralel olaraq artıb-azalan neft gəlirlərimizdir. Neft gəlirlərimiz sabit qaldığı müddətcə dolların manat qarşısında bahalanma ehtimalı da aşağı olacaq.
Hamıya məlumdur ki, Azərbaycanda ixracın 90%-dən çoxu (bu ilin yanvar-avqust aylarında 92,8% olub) neft-qaz sektoruna aid məhsullardan ibarətdir. Bu məhsullar isə dünya bazarlarında dollar ilə satılır. Bu səbəbdən dolların bahalanıb-ucuzlaşmasının ölkəyə daxil olan dollar kütləsinə heç bir təsiri olmayacaq.
Dolların digər valyutalar qarşısında, xüsusən də idxalda əsas ticarət tərəfdaşımız olan ölkələrin – Rusiya və Türkiyənin milli valyutalarına qarşı bahalanması bu ölkələrdən gələn məhsulların ucuzlaşmasına səbəb olacaq. Belə bir vəziyyətin ölkə iqtisadiyyatı üçün mənfi tərəfi isə odur ki, idxaldan asılılıq daha da artır. Xaricdən gələn ucuz mal, yerli istehsalın artmasına mane olur. Nəticədə neft satışından əldə olunan dollarlar, qeyri neft məhsullarının idxalı üçün yenidən xaricə axıb gedir...

A. Cəfərov