Bütün dünyanı sirkələyən 2008-ci il böhranının qarşısını almaq üçün 200 illik tarixində dövriyəyə çıxardığı puldan 4 dəfə çox pul çap edən ABŞ indi bu pulun ən azı 1 trilyon dollarını dövriydən çəkib yandırmaq istəyir.
ABŞ 2008-ci il böhranına qədər Mərkəzi Bank sadəcə 870 milyard dollar pul dövrüyəyə çıxarıb. Böhran zamanı bütün bank sektoru çöküş nöqtəsinə gələn zaman Amerka Mərkəzi Bankı FES, bu miqdarı bir neçə il içərsində 4 trilyon dolları keçdi.
ABŞ-la bərabər digər Mərkəzi Banklar da “quantitative easing” (QE) (kəmiyyət asanlaşması) adı verlən bu hadisə zamanı bəzi qaynaqlara görə, toplamda yeni kəsilən pulun miqdarı 20 trilyon dolları keçmişdi.
Dünya maliyyə sistemini üzə çıxarmaq üçün ortaya çıxan bu böyük mənbə xüsusilə istiqrazlar, daşınmaz əmlak və fond bazarlarına qoyuldu. QE əməliyyatına bütün dünyada faiz dərəcələri kəskin aşağı salındı.
2016-cı ildən ABŞ faiz dərəcələrini artırmağa başladı. Sonrakı addım Mərkəzi Bankın 2017-ci ilin sonunda bazara verilən pulların, yəni kəmiyyət daralmasının (QT) adını aldı. FES başçısı Janet Yellen, 2017-ci ilin oktyabr ayında çıxış etdiyi bir konfuransda, faiz böhranı və QT-nin növbəti böhranda Mərkəzi Banka hərəkət etməsi üçün bir yer açmaq üçün edildiyini (yəni böhran zamanı təkrar faiz dərəcəsini azaldıb pulu dövriyyəyə çıxartmaq üçün) qeyd etmişdi.
Mərkəzi banklar, adətən öz dövlətləri tərəfindən buraxılmış borc qiymətli kağızları (istiqrazlar, istiqrazlar) verərək bazara pul buraxır. Beləliklə, dövlət istiqrazları Mərkəzi Bankın balansında yığılır. Normal olaraq, istiqrazların ödənilməsi vaxtı gəldikdə dövlət borclarını Mərkəzi Bank ödəyir və Mərkəzi Bank yeni istiqrazlar alır və pulları bazara qaytarır. Mərkəzi Bank pulu dövriyyədən çəkmək istəsə də yenidən dövlətə müraciət edərək vaxtı gəlmiş borcunu istəyir və o pulu götürdükdən sonra məhv edir.
2017-ci ilin oktyabr ayında ABŞ ən böyük pul-yandırma (QT) əməliyyatına başladı. Bu əməliyyat tədricən artmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu. 2017-ci ilin oktyabr, noyabr, dekabr aylarında hər ay bazardan 10 milyard dollar geri çəkib. 2018-ci ilin birinci rübündə bu məbləğ ayda 20 milyard dollara, ikinci rübdə ayda 30, üçüncü rübdə isə ayda 40 milyard dollara qədər artırılmışdır. Oktyabr ayında bazardan çıxarılan dolların miqdarı ayda 50 milyard dollara yüksəldi. Bundan sonra FED-in şərhləri, ABŞ Birjası bazarını hər ay 50 milyard dolları geri çəkmək üçün bazarını daraltmadığı müddətcə davam etdiyini söylədi. Bu plana əsasən, Fed 2018-ci ilin oktyabrına qədər 300 milyard dollar yandırdı. Plan dəyişikliyi olmadığı təqdirdə, ABŞ Federal Ehtiyatları geri çəkib yandırdığı dollar məbləği 2019-cu ilin sonuna təxminən 1 trilyon dollara çatacaq.
2018-ci ilin ilk yarısında hesablamalara görə, dünya birjalarında 10 trilyon dollar itirildi. Bundan əlavə, bu dövr ötən həftə başlıca itkiləri əhatə etmir. Faiz artımları və QT-in bir başqa mənfi təsiri də dolları gücləndirməsi və cari kəsiri olan Argentina, Türkiyə, Cənubi Afrika və Hindistan kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrin pul vahidlərini ciddi şəkildə zəyifləməsinə səbəb oldu.
Əvvəl ABŞ-ı təqib edən dünyanın mərkəzi bankları pul-yandırma əməliyyatına keçməyib. Amma, Avropa Mərkəzi Bankı (ECB) və Yaponiyanın Mərkəzi Bankı (BOJ), xüsusilə bazarda qoyduqları pulların miqdarını azaldır. Beləliklə, 2019-cu ilin əvvəlində mərkəzi bankların dünya bazarlarına pulları mənfi hala çevriləcəkdir. Yalnız ABŞ-dan deyil; qlobal bazardan çıxarılması başlayacaq. (fed.az)
Tətbiqimizi yükləyə bilərsiniz
