İndi o, bir kabus kimi gəzib dolaşır. Paytaxtın gur küçələrində arabir görünür. Bu zaman asta-asta, fikirli halda yeriyir və çoxlarının üzünə baxmır. Onu ələ salmaq istəyənlərə cavab vermədən ötüb keçir. Danışanda da heç kəsdən və heç nədən şikayətlənmir. Başına gələnləri sanki alın yazısı, qədəri sayır. Cır-cındır geyimi, uzun saqqalı, toz-torpaqdan pırpızlaşmış saçı görənlərdə təəssüf hissi və xoşagəlməz duyğular oyadır.
Bəlkə də mən bu cümlələri yazanda o, 20 saylı məktəbin qarşısındakı həyətdə karton qutulardan düzətdiyi "ev"ində qəribə tərzdə büzüşərək oturub. Qışın soyuğundan, sümüklərini sızıldadan solaxay Bakı küləyindən qorunmaq üçün əlləri ilə əynindəki qartmaq bağlamış pencəyin, pətək-pətək olmuş paltonun yaxasını bərk-bərk sıxır. Ayaqlarına ayaqqabı əvəzinə əski parçaları, üstündən isə sellofan torba bağlayıb ki, gizildəyən sümükləri bir qədər rahatlansın. Arabir də bir əlini çoxmərtəbəli geyiminin altına salıb, axırıncı dəfə haçan yuyulduğu məlum olmayan bədənini, boynunun ardını qaşıyır. Sonra da daim özü ilə gəzdirdiyi plastik suqabının ağzını açıb şəstlə əllərini yuyur. Bir az keçir. O, rəngi kirdə itib-batmış torbadakı neçə gündən qalmış çörəkdən qoparıb ağzına qoyur və suqabını ağzına tutub, bir neçə qurtum içir. Yenə əlini çörəyə uzadır və tikələri iştaha ilə yeyir, sonra özü-özünə astaca: "Şükür Allaha, bir günümüz də belə keçdi ", - deyir. Bu anda "ev"inin arxasından sürətlə ötüb keçən "cip" siqnal verir. "Ev"in karton divarları yellənsə də o, buna əhəmiyyət vermir. Bilir ki, gündüzlər tez-tez ona söz atıb, dolamaq istəyən peysəri yoğun, harın gedənin işidi bu. Bir az əsəbiləşsə də dolub durur. Və nədənsə, bu fani dünyanın bir qəpiyə dəymədiyini dərdi-dil eyləyir...
Gözləri önünə dünyaya gəldiyi, boya-başa çatdığı kəndi, rəhmətə getmiş anası, onunla qayğısız yaşadığı çağlar gəlir. İllər ilğıma dönmüş o çağları sanki onun yaddaşından silməyə çalışır. Amma anası yadına düşəndə o lent elə bil təzələnir. Anasının asta səslə layla deməsi onu kövrədir, qəlbini titrədir, duyğuların gur seli onu həlimləşdirir və özünün karton evdə olduğunu unudur...
Tələbəlikdə kəndinə və anasına xitabən yazdığı şeirin bu misraları yadına düşür:
Kəndin o başından görünən çinar,
Yenə də kölgəndə cüt qaralı var.
A meşə yolları, meşə yolları,
Kimlər ləpir salıb üzərinizə?
Yasəmən ağacı, moruq kolları,
De kimin örpəyi ilişdi sizə?...
Uşaqlığının keçib getdiyi məktəb yolları, eyni partada oturduğu qızın hörükləri və ilk məhəbbətini xatırladı... İstər-istəməz ah çəkdi. O qız sanki hələ də kəndin içindən keçib gedən balaca çayın üstindəki körpüdə dayanıb gözləyirdi. Yəqin ona görə ki, onlar hər gün dərsdən qayıdanda bu körpünün üstündə dayanıb kənddən bir qədər uzaqda olan dağa doğru baxırdılar. Yaz-yay aylarında o dağın sinəsi yamyaşıl olurdu, payızda oralari sanki sarı rəngin çalarları ilə boyayırdılar. Onlar fəsilləri öz aralarında bölmüşdülər- yaz, yay qızın, payız və qış isə onun payına düşmüşdü. Nə biləydi ki, bu bölgü onun qarabəxt taleyinə də öz "möhürünü" vuracaq. Sümüklərinin soyuqdan sızıldadığı bu qış günlərində o, bölgünü, nədənsə, arabir xatırlayırdı. Görəsən, ilk və son məhəbbəti olan o qız indi haradadır, ailə qurubmu, xoşbəxtdirmi, heç onu xatırlayırmı?...
Bir zaman ona bəxtəvərlik oxuyanlar az deyildi
Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində Möhbəli Əbilov bizdən bir kurs yuxarı oxuyurdu. Cənub bölgəsindən idi. Gülərüzlüyü, səmimiliyi və ərkyanalığı hamının xoşuna gəlirdi. 3 saylı yataqxanada onu tanımıyan az olardı. Qonşu otaqlarda qalırdıq. Soyuq aylarda başına çox vaxt günlüklü kepka qoyur, boynuna qara rəngli uzun şarf bağlayırdı. O vaxtlar dəbdə olan enli ətəkli şalvarı həmişə ütülü olardı. Sözün qısası, səliqəsinə söz ola bilməzdi. O da xatirimdədir ki, Möhbəli, adətən, hər bazar günü özünə məxsus vannasını isti su ilə doldurub əl-üz yuduğumuz otaqda paltarlarını yuyurdu. Tələbələrdən kimsə demişdi ki, Möhbəlinin kepkası ilə, İsaqın papkası ədəbiyyata düşəcək. Onu da deyim ki, tələbələr arasında istedadlı gənclər çox idi. Fakültədə və yataqxada baş verən hər hansı olay onların qələmindən yayınmırdı: biri həcv, o biri lətifə yazırdı. Əzazil müəllimlər barədə də az şeir yazılmamışdı. Onların önündə müasir poeziyamızın ən istedadlı nümayəndələrindən biri olan Şamxal Rüstəm gedirdi.
Biz üçüncü kursda oxuyanda xəbər yayildı ki, Möhbəlinin Amerikada əmisi tapılıb, özü də kapitalistdi. Bu xəbərin doğru olub-olmadığını bilmədik, ancaq Möhbəli az vaxtda xeyli dəyişdi. Göy bastondan kostyum geyinir, bahalı qalstuklar bağlayırdı. Yalan-gerçək, metronun "Gənclik" stansiyasının qarşısında üçotaqlı ev də almışdı. Onda tələbə yoldaşlarının çoxu Möhbəliyə bəxtəvərlik oxuyurdu...
Amma onu bilirəm ki, universiteti bitirəndən sonra Möhbəli xeyli müddət işsiz qaldı. Axırda kiminsə köməkliyi ilə filormoniyanın proqram redaksiyasında işə düzəldi. Lakin burada çox işləmədi.
Filormaniyanın direktoru ona deyib ki,..
Tələbə yoldaşlarımızdan birinin dediyinə görə, Möhbəli filarmoniyada həvəslə işləyirdi. Müxtəlif tədbirlərin keçirilməsi üçün lazım olan mətnləri yazır, konsert proqramlarının, afişaların vaxtında hazırlanması üçün fəallıq göstərirdi. Orada aylıq əməkhaqqı yüksək deyildi. Bununla belə, heç bir müğənninin "hörmət"ini qəbul etmirdi. Amma bir gün o, yeni iş tapmadan ərizə yazıb işdən çıxdı. Sonra dedilər ki, guya filarmoniyanın direktoru ona deyib ki, gəl ərizə yaz buradan get, mən səni qəzetlərin birinə işə düzəldərəm. Möhbəli də ona inanıb ərizə yazıb, amma direktor sözünə əməl etməyib və biçarə işsiz qalıb. Sonra onun yerinə hansısa məşhur bəstəkarın qızını işə götürüblər...
İş yox, ev yox, gəl indi bu şəhərdə yaşa
Universiteti bitirib Şamaxıda işləyirdim. Ailə vəziyyətimlə bağlı Bakıya tez-tez gəlməli olurdum. Bir gün "Gənclik"də qatara minəndə Möhbəli ilə rastlaşdım. Çöhrəsində, danışığında əvvəlki şuxluq yox idi. Başına gələnləri danışdı. Dedi ki, bir qadın evi əlimdən almaq istəyir. Arvadın qızları da var. Məqsədləri mənzili satmaqdı. Hara şikayət edirəmsə kömək edən yoxdu.
Sonralar eşitdim ki, mənzil satılıb və Möhbəli heç nə edə bilməyib. Əli hər yerdən üzüləndən sonra orda-burda gecələməyə başlayıb. Ev yox, iş yox, gəl indi böyük şəhərdə yaşa görüm necə yaşayırsan.
Sonralar da başına çox işlər gəlib.
Özünün söylədiyinə görə, bir dəfə avtobusdan düşəndə orta yaşlı bir qadın mənə dedi ki, sumkam ağırdı, kömək elə. Mən də etiraz eləmədim. Sumkanı qadının yaşadığı binanın qarşısına kimi apardım. Yenə dedi ki, zəhmət olmasa, üçüncü mərtəbəyədək qaldır. Bu dəfə də yox deyə bilmədim. Elə blokun qapısından içəri girmək istəyirdim ki, üç cavan oğlan heç nə demədən düşdülər üstümə. Yumruq və təpiklə məni o qədər vurdular ki, yerdən qalxa bilmədim. Gözümü neyrocərrahiyyə xəstəxanasında açdım. Aldığım zərbələrdən alınım eybəcər hala düşmüşdü. Nəyə görəsə, döyülməyimlə bağlı polisdə cinayət işi açmadılar. Polis şöbəsində dedilər ki, guya özün yıxılmısan...
Bütün bunlardan sonra o, öz hüquqlarının bərpası və mənzilinin qaytarılmasının mümkün olmayacağını yəqin edərək, belə demək mümkünsə, tərki-dünya olub, öz bəxtindən küsüb. Artıq neçə illərdi ki, o, nə qədər acı olsa da, yayda bağlarda, qışda müxtəlif tikililərin diqqəti cəlb etməyən yerlərində gecələyir. Əvvəllər "Azərbaycan" nəşriyyatının vestibülündə, sonra Elmlər Akademiyasının bağında, daha sonra Texniki Universitetin hasarının küncündə gecələyirdi. Hazırda isə öncə qeyd etdiyim kimi, paytaxtın 20 saylı məktəbinə yaxın məhəllənin həyətində "yaşayır".
Neçə il əvvəl bir yay səhəri onun qrup yoldaşı Lətif Novruzovla "Azərbaycan" nəşriyyatının qarşısında söhbət edirdik. Gördük ki, Möhbəli gəlir. Onu saxladıq. Söhbət əsnasında ona hər cür kömək edəcəyimizi dedik. O, bizi dinləyəndən sonra heç nə deməyib bizdən uzaqlaşdı.
Günlər, aylar ötür. Bu böyük şəhərdə bir insan ömrü məhv olub gedir. Nə polisi, nə müəllimi, nə də başqaları ölümlə qol-boyun yaşayan bu insanla maraqlanmır...
Sabah, bəlkə də o biri gün yenə o həyətdən keçib yaxınlıqda yaşayan qardaşımgilə gedəcəyəm. Möhbəlinin ürək ağrıdan görkəmi yenə məni üzəcək. Ondan ayrılandan sonra Möhbəlinin yazdığı şeirdən bu misralar yadıma düşəcək:
Düşünürəm hər axşam,
Düşünürəm hər səhər,
Kaş yerim görünəydi
İnsanlar arasında,
Kiçik bir yarpaq qədər...
Səməd Məlikzadə
Tətbiqimizi yükləyə bilərsiniz
