Son günlər qardaş Türkiyə mətbuatında ciddi müzakirələrə səbəb olan məsələlərdən biri də, ölkənin ən böyük şirkətlərindən olan ASELSAN-ın özəlləşdirilməyə çıxarılmasıdır. Türkiyədəki şəkər fabriklərinin özəlləşdiriləməyə çıxarılmasından az sonra ASELSAN-ın özəlləşdriməsi xəbəri insanların ciddi narazılığına səbəb olub. Özəlləşdirilmə prosesində cəmiyyətinin narazılığına səbəb olan əsas məsələ isə ASELSAN-a məxsus səhimlərin 40%-nin əcnəbilərə satılması ilə bağlıdır.
Xatırladım ki, ASELSAN şirkəti 1975-ci ildə qurulub və hərbi sənaye sektorunda fəaliyyət göstərən ən böyük dövlət şirkətlərindən biri hesab olunur. Şirkətin əsas istehsalı hərbi təyinatlı İKT avadanlıqları istehsal etməkdən ibarətdir və şirkətin istehsal etdiyi məhsullar təkcə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin istifadəsinə verilmir, eyni zamanda Azərbaycan da daxil olmaqla dünyanın 63 ölkəsində istifadə edilir. Açıqlanan son məlumatlara görə, ASELSAN 2017-ci ildə 1,2 milyard dollar (5,4 milyard TL) gəlir əldə edib və şirkət 174 milyon dollar (784 milyon TL) dəyərində məhsul ixrac edib. Cəmiyyətin əsas narazılığı da məhz bunula bağlıdır: ASELSAN kimi yüksək gəlirli bir dövlət şirkəti niyə əcnəbi sərmayədarlara satılır?
Bu ilin aprel ayında ASELSAN-ın İdarə heyətinin sədri təyin olunan Gebze Universitetinin rektor, professor Haluk Görgün bir qədər əvvəl mətbuata verdiyi açıqlamada bildirib ki, özəlləşdirmə prosesi çərçivəsində aralarında İngiltərə, ABŞ, Macarıstan və Qətəri kimi ölkələri təmsil edən 33 xarici sərmayədarıla görüşlər keçirilib.
Dövlət şirkətlərinin satılmasından əldə olunan ümumi gəlirlərin 90%-ə yaxını AKP iqtidarı zamanında əldə olunub
ASELSAN-a məxsus səhimlərin satışa çıxarılması diqqətləri son illər ərzində əcnəbi sərmayədarlara satılan digər şirkətlərə çevirib. Türkiyə mətbuatının yazdığına görə, Ədalət və İnkişaf Partiytasının (AKP) hakimiyyətdə olduğu son 15 ildə 125 böyük özəlləşdirmə həyata keçirilib və ümumilikdə bu özəlləşdirmələrdən dövlət büdcəsinə 62 milyard dollar vəsait daxil olub. Müqayisə üçün bildirək ki, AKP iqtidarından əvvəlki 16 il ərzində - 1986-2002-ci illərdə özəlləşdirmədən cəmi 8 milyard dollar gəlir əldə olunub. AKP iqtidarı zamanında əldə olunan 62 milyard dollarlıq özəlləşdirmə gəlirlərinin 24 milyon dollara yaxını isə Beynəlxalq Valyuta Fonduna olan (İMF) borcların qaytarılmasına sərf olunub.
Eyni zamanda qeyd edək ki, Türkiyə Cümhuriyyəti tarixi ərzində dövlət məxsus şirkətlərin satılmasından əldə olunan ümumi gəlirlərin 90%-ə yaxını AKP iqtidarı zamanında əldə olunub.
Türkiyəli ekspertləri narahat edən məsələlərdən biri də əcnəbilərə satılan şirkətlərin arasında ASELSAN kimi strateji əhəmiyyət daşıyan dövlət şirkətlərinin olmasıdır. Məsələn, Türkiyənin nəhəng telekominikasiya şirkəti olan "Türk Telekom"un ərəblərə, "Tüpraş"ın ingilislərə, "Petkim"in azərbaycanlılara, "Tekel"in hollandlara satılması.
Hazırda Türkiyədə bank sektorunun 50%-i, sığorta sektorunun isə 70%-i xarici sərmayədarların nəzarəti altındadır. Bunlardan başqa dərman sektorunun 70%-i, yanacaq sektorunun 65%-i, təbii qaz sektorunun 15%-i, elektrik enerjisi sektorunun 20%-i əcnəbilərin əlindədir.
Əcnəbilərə satılan onlarla nəhəng şirkət...
Türkiyə mətbuatında yer alan məlumatlardan belə görünür ki, AKP iqtidarı dövründə əcnəbilərə satılan dövlət qurumlarının əksəriyyətinə ərəblər sahib olub. AKP iqtidarı zamanında əcnəbilərə satılan bəzi dövlət və özəl şirkətlərə baxdığımız zaman da bunu açıq şəkildə görmək mümkündür:
1. "Türk Telekom" - Səudiyyə Ərəbistanı şirkətinə
2. "Çaykur" - Qətər şirkətinə
3. "Telsim" - İngiltərə şirkətinə
4. "Başak Sığorta" - Fransa şirkətinə
5. "Adabank" - Küveyt şirkətinə
6. "Avea" - Livan şirkətinə
7. "Petkim" - Azərbaycan şirkətinə
8. "Finansbank" - Yunanıstan şirkətinə
9. "Oyakbank" - Hollandiya şirkətinə
10. "Dənizbank" - Belçika şirkətinə (sonra Rusiya, hazırda BƏƏ şirkətinə məxsusdur)
11. "Türkiə Finans" - Küveyt şirkətinə
12. TEB - Fransa şirkətinə
13. "C bank" - İsrail şirkətinə
14. "MNG Bank" - Yunanıstan şirkətinə
15. "Şekerbank" - Qazaxıstan şirkətinə
16. "Yapı Kredi" - İtaliya şirkətinə
17. "Türksell" - Finlandiya və Rusiya şirkətlərinə
18. "Beymen" - ABŞ şirkətinə
19. "Enerjisan" - Avstraliya şirkətinə
20. "Garanti" - ABŞ şirkətinə
21. "Eczacıbaşı" - Çexiya şirkətinə
22. "İzocam" - Fransız şirkətinə
23. "Demir Döküm" - Almaniya şirkətinə
24. "Döktaş" - Finlandiya şirkətinə
25. POAŞ - Avstarliya şirkətinə
26. "Migros" - İngiltərə şirkətinə
27. TGRT (Fox) - ABŞ şirkətinə
28. "MNG Kargo" - BƏƏ (Dubay) şirkətinə
29. "Viko" - Yaponiya şirkəti
30. "Hakan Plastik" -İsveçrə şirkətinə
31. "Sırma su" - Fransa şirkətinə
32. "Baymak" - Holandiya şirkətinə
33. "Yapı Kredi Sığorta" - Almaniya şirkətinə
34. "Abank" - Qətər şirkətinə
35. "Yemeksebeti" - ABŞ şirkətinə
36. "Penti" - ABŞ şirkətinə
37. "Flormar" - Fransa şirkətinə
38. "Damat" və "Tveen" - ABŞ şirkətinə
39. "TAV havalimanlıarı Holding" - Fransa şirkətinə
40. "Mustafa Nevzat İlaç Sanayi" - ABŞ şirkətinə
41. "Koton" - Hollandiya şirkətinə
42. "Bahçeşehir" - ABŞ şirkətinə
43. "Finans Emeklilik" - ABŞ şirkətinə
44. "Graniser" - İngiltərə şirkətinə
45. "Bento" - Yaponiya şirkətinə
46. "Hak Menkul" - Sinqapur şirkətinə
47. "İdaş" - ABŞ şirkətinə
48. "Mackolik" - İngilis şirkətinə
49. "Polimer Kauçuk" - ABŞ şirkətinə
50. "Pronet" - İngiltərə şirkətinə
51. "Silk&Cashmere" - BƏƏ (Dubay) şirkətinə
52. "İstanbul Fuar Hizmetleri" - İngiltərə şirkətinə
53. "Life Media Fuarcılık" - İngitərə şirkətinə
54. "Aras Kargo" - Avstriya şirkətinə
55. "Borsa İstanbul" - ABŞ-ın Nasdaq qrupuna (bir hissəsi)
56. "Tatil Sebeti" - İngiltərə şirkətinə
57. "Hisarlar" - Hindistan şirkətinə
AKP iqtidarı zamanında əcnəbilərə satılan şirkətlər arasında strateji əhəmiyyət daşıyan bəzi dəniz limanları da yer alır.
1. Türkiyənin ən böyük limanı "İzmir Limanı" - Honk-Konq şirkətinə
2. "Kuşadası Limanı" - İsrail şirkətinə
3. "Mersin Limanı" - Sinqapur şirkətinə
4. "Zeytinburnu Limanı" - İsrail şirkətinə
5. "İskenderun Limanı" - Fransa və İtaliya şirkətlərinə
2003-2013-cü illərdə 112 min xarici ölkə vətəndaşına torpaq satılıb
AKP iqtidarı zamanında Türkiyədə əcnəbilərə satılan şirkətlərin sayındakı artışla bərabər, torpaq və daşınmaz əmlakın da satışlarında ciddi artım müşahidə olunub. Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulduğu dövürdən APK-nin iqtidara gəldiyi zamana kimi - 1923-2003-cü illərdə 450 nəfər xarici ölkə vətəndaşına ümumilikdə 11 milyon kv-metr torpaq satılıb. AKP iqtidarının ilk 10 ilində - 2003-2013-cü illərdə isə 112 min xarici ölkə vətəndaşına 136 milyon kv-metr torpaq satılıb. Bundan başqa hər il xarici ölkə vətəndaşlarına minlərlə mənzil satılır. Türkiyə Statistika İdarəsinin məlumatına görə təkcə ötən il əcnəbilərə 22 min 428 mənzil satılıb. Azərbaycan vətəndaşları 2017-ci il ərzində Türkiyədən 942 ədəd mənzil satın alıblar. Türkiyədən ən çox mənzil alanlar isə İraq (3805 mənzil), Səudiyyə Ərəbistanı (3345 mənzil) və Küveyt (1691 mənzil) vətəndaşları olub.
Allahverdi Aydın
Tətbiqimizi yükləyə bilərsiniz
