Böyüklüyün ölçüsü

İnsan üçün təvazö böyüklüyün, təkəbbür isə kiçikliyin ölçüsüdür. Təvazönü atalarımız ən gözəl şəkildə belə ifadə ediblər: “Ağac bar verdikcə başını aşağı əyər”. Bu mövzuda insan da ağac kimidir. Təvazö hər məsələni varacağın son mənzilin şərtlərinə, yəni axirətə görə həll etməkdir, təkəbbür isə hər şeyi ölüm qapısına qədər bilmək və qərarını da bu qənaətə görə verməkdir.

***

İnsan nəfsinə hökm edə bildiyi qədər azad olur, nəfsin hökmünə tabe olduğu qədər də məhbusdur, dustaqdır. Nəfsin istəkləri dünyaya meyillidir. Əgər bir nəfər, haqlı və ya haqsız, sənə acı söz desə, ya da qəlbini qırsa, istər-istəməz, içində bir etiraz, bir üsyan hiss edəcəksən, istəyəcəksən ki, elə o anda ona cavab qaytarasan, qarşılıq verəsən. Ancaq yetkin adamsansa, səbrin, təvəkkülün nə olduğunu bilirsənsə, onda içindən gələn başqa bir səsə qulaq asacaqsan. Haqlı da olsan, bu məqamda susmağı, səbir etməyi üstün tutacaqsan. Səbir zəfər yoludur, qələbə yoludur.

***

Bütün gözəl xüsusiyyətlərin təməlində Allahı tanımaq dayanır. Əgər bir qul Allahını tanıyırsa, Ondan layiqincə həya edirsə, çəkinirsə, qorxursa, Onu sevirsə, əlbəttə, həm səbirli olacaq, həm də təvəkkül içində olacaq. Təvazökarlığı da ki, öz yerində. “Allahdan qorxmaq” dedikdə nəzərdə tutulan Onun mərhəmətindən məhrum qalmamaqdır.
İnsanı Allahın mərhəmətinə qovuşduran ən gözəl keyfiyyətlərdən biri də təvazökarlıqdır. Biz də bu yazıda daha çox təvazökarlıq ətrafında söhbət etmək istəyirik.

***

Bir xanım Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) yanına gəlir, ancaq onu görən kimi həyəcanlanır, gəlişinin səbəbini deyə bilmir. Onun bu halını görən Allah Rəsulu belə deyir:
- Sakit ol, xanım, mən Qüreyşdən quru çörəyi su ilə isladıb yeyən bir qadının oğluyam.
Bu mənzərə qarşısında deməyə söz tapmırsan. Bu təvazö qarşısında ən parlaq sözlər belə sönük qalır, aciz görünür. Allahın Sevimli Peyğəmbəri, görün qarşı tərəfin həyəcanını götürmək üçün haradan başlayır: “Mən quru çörək yeyən bir qadının oğluyam”. O, hər cür sevgiyə, hər cür öygüyə layiq, misilsiz bir şəxsiyyətdir. Bu yer üzü onun kimi gözəl, xeyirxah bir insanı görmədi. Ancaq o, öz əlləri ilə paltarını yamayırdı, qoyunlarını sağırdı, qapını cırmaqlayan pişiyə qalxıb qapı açırdı, evinə gələn qonağa xidmət edirdi.

***

Nəvələri ilə oynayırdı. Həsəni, Hüseyni saqqalından asılırdılar, namaz qılanda belinə çıxır, boğazına sarılırdılar. Heç əsəbiləşməzdi, ehtiyatlı davranardı ki, yıxılıb əzilməsinlər. Aləmlərə Allahın (c.c.) ən böyük mərməhəti kimi gəlmişdi, ancaq nəvələri ilə uşaq kimi oynayırdı. Əllərini yerə qoyar, Həsəni, Hüseyni belinə mindirər, evin içində gəzdirərdi, sonra da gülərək: “Sizin nə gözəl atınız var”, - deyərdi.
Yenə nəvələri ilə gəzirdi. Həsənini, Hüseynini qaldırıb bağrına basdı, üzündən-gözüindən öpdü. Bu vaxt kənardan baxan biri: “Ey Allahın Peyğəmbəri, on övladım var, heç birinin üzündən öpmədim”, - deyir. Allah Rəsulu onu başdan-ayağa süzür və belə deyir: “Allah sənin qəlbindən mərhəmət hissini alıbsa, mən nə edə bilərəm ki?..”

***

Mənzərəni təsəvvür etmək belə insanı qəribə düşüncələrə götürür: Nə möhtəşəm bir varlıq, nə böyük bir təvazö! İnsanın böyüklüyü təvazökarlığı nisbətindədir. Könlünü Allaha bağlamış insanlar başqalarının nə düşündüyünü nəzərə almazlar, onlar hər şeyin səhvini, doğrusunu Allahın (c.c.) buyuruğu ilə ölçər, saf-çürük edərlər. Danqıldamaq boşların xasiyyətidir, dolulardan səs çıxmaz. Doluların gözü-könlü Allahdadır. Onlar mənim, sənin tərifindən zövq almazlar, əzilərlər, sıxılarlar.


***

Böyüklük Allahın sifətidir, böyük olan Allahdır. Bəndənin böyüklüyü təvazökarlığı qədərdir. İnsan, Allah qarşısında əyilə bildiyi qədər ucalır. Allah qarşısında əyilənlər qul qarşısında əyilməzlər. Qul qarşısında əyilənlər Allah qarşısında əyilməyənlərdir. Namazın rüknlərindən (hissələrindən) biri olan səcdə məqamı insanın ən uca məqamıdır. Səcdənin mahiyyəti “Allahım, mən Səni tanıyıram, Səni qəbul edirəm, Sən mənim Yaradanım, Yaşadanımsan, Öldürənim, Dirildənimsən, Sahibimsən, Rəbbimsən. Mən Sənin qulunam və bu duyğu, bu düşüncə ilə də başımı Sənin önündə əyirəm...” kimi də izah olunur.
Hər şeyin bir batini mahiyyəti, bir də zahiri görünüşü var. Səcdənin zahiri görünüşü alnını yerə qoymaq olduğu kimi, batini mahiyyəti də Allaha təslimiyyətin qəlbən, ruhən təsdiqidir.

***

Təvazökarlıq Allaha təslimiyyətin meyvəsi, səmərəsidir. Yəni, Allaha təslim olanlar təvazökarlığın nə olduğunu bilirlər. Əslində, tövazökarlıq da Allahın məmnuniyyətini qazanmaq üçün göstərilmiş davranışdır. Əgər işin içində Allahın rizasını, yəni məmnuniyyətini qazanmaq yoxdursa, heç bir şeyin bərəkəti olmaz. Qulun qazancı məhz niyyəti ilə bağlıdır. Kimin niyyətində nə varsa, qazancı da elə o olacaq. Əgər biri Allaha təslimiyyət şüurundan xəbərsizdirsə, davranışları zahirən təvazökarlığa bənzəsə belə, niyyəti fərqli olduğu üçün o davranışa təvazökarlıq deyilməz.

***

Təvazökarlıq Allahın bəndələrində görmək istədiyi xüsusiyyətlərdən, gözəlliklərdən biridir. Qurani-Kərim Həzrəti Loğmanın öz oğluna, təkəbbür göstərərək insanlardan üz çevirməməyi, ədalı yeriməməyi tövsiyə etdiyini bildirir. Sonradan qazandığı sərvətlə, məqamla davranışını, xasiyyətini dəyişən, xudbinləşən, təkəbbürləşən hər kim olursa-olsun, zavallının, bədbəxtin biridir.
Təvazökarlıq maddi vəziyyətdən, mövqedən asılı olmayaraq insanın sadəliyidir, gözəlliyidir.

***

Allah Rəsulu buyurur ki, kim Allahın rizası üçün təvazökar davransa, Allah onu yüksəldər, kim də Allahın rizası əleyhinə təkəbbür göstərsə, Allah onu alçaldar. Bəşər tarixində xudbinliyin, təkəbbürün çox dəhşətli örnəkləri var. Qurani-Kərimdə də bu haqda ətraflı bəhs edilir. Heç özünü Allah elan edən Nəmrudu düşündünüzmü: sən özünü Allah elan edəsən, sonra da bir ağcaqanadın əlində aciz qalıb başını daşlara vura-vura öləsən.
Firon da Həzrəti Musanın dəvətini qəbul etmədi, özünü məbud saydı, sonra da Qırmızı dənizin dağ kimi dalğaları altında boğulub getdi. Son anda tövbə etmək istədi, “Mən Musanın Rəbbinə inandım” demək istədi, ancaq Allah (c.c.) fironun da tövbəsini qəbul etmədi.

***

Allah Qurani-Kərimdə buyurur ki, insanlardan Allah qatında ən dəyərli olanlar Allahdan ən çox qorxanlardır. Başqa bir ayədə də buyurulur ki, insanlar özlərini öyməsinlər, çünki kimin müttəqi (Allah qorxusu ilə hər cür haramlardan və ya şübhəli şeylərdən uzaq duran adam) olduğunu Allah daha yaxşı bilir. Ömrünü Quranın nuru ilə, onun göstərdiyi istiqamətdə quran insanlar, əlbəttə, təvazökar olacaqlar.
Bu mənzərəni təsəvvürünüzdə canlandırın. Həzrəti Peyğəmbər evində oturub paltarının söküyünü tikir. Ya da Həzrəti Əlini gözünüzün önünə gətirin. Xəlifə ola-ola onu tanımayan bir qadının ev işlərinə kömək edir. İmam Zeynalabdini xatırlayın. Gecələr çiyinlərində kasıbların, imkansızların qapısına ərzaq daşıyır.

***

Rəsulullah bir hədisində kasıbları, imkansızları toy məclisinə çağırmağı təşviq edir. Buyurur ki, onların doyduqları, dua etdikləri toy daha xeyirlidir.
Peyğəmbərimiz hər davranışında, hər tövsiyəsində bizə bir örnək verir, bir düstur öyrədir. Nə qədər varlı, imkanlı, şanlı, şöhrətli olsan belə, kasıblarla oturub-durmaq, onların işinə yaramaq, dualarını almaq insanı ucaldır. Allah beləsinə dəyər verir, Allah beləsini yüksəldir.

***

Kim nə edirsə, özünə edir. Hər kəsin pis əməli də, yaxşı əməli də özünədir.
Təvazökarlıq insanın özünə verdiyi dəyərdir. Təvazökarlıq insanın böyüklüyünün ölçüsüdür. El arasında necə də gözəl deyiblər: “Ağac bar verdikcə başını aşağı əyər”. Könlünüzə, ruhunuza sadəlik, təvazökarlıq arzulayırıq.

Murad Məmmədov