"Həqiqəti bilə-bilə gizlətmək…"

Quran ayələri elə məqamlara toxunur, elə mövzulardan bəhs edir ki, bu məsələləri sadəcə ayələrin endiyi dövrə aid etmək doğru olmaz. Diqqətlə mülahizə edəndə insan anlayır ki, ayələrdə bəhs olunan məsələlər, verilən metafor və təşbihlər həm keçmişi, həm günümüzü, həm də gələcəkdə baş verəcək insan problemlərini açıq-aydın gün üzünə çıxarır. Ayələr əsasən şəxslər üzərində deyil, vəsflər və sifətlər üzərində dayandığı üçün həyatın hər sahəsində həmin problemi və həmin yoxuşu aşa bilməyən milyonlarla insanı görmək olar. Belə olanda da ilahi kəlamda vurğulanan məqamların nə qədər ciddi, nə qədər gerçək və beynəlmiləl olduğunu anlayırsan.
İnsanın gördüyü, bildiyi və anladığı bir həqiqətdən boyun qaçırması, onunla üzləşmək istəməməsi və beləcə bir dilemma yaşaması məhz belə problemlərdən biridir. İnkar edilməz bir həqiqətə göz yummaq, onu yox saymaq insanın yaşamış olduğu mənəvi böhranın göstəricisidir. Quran ayələrində həqiqəti bilə-bilə gizlədən və inkar edənlərlər elə yerində və güclü bir metafor və təşbihlə təsvir olunmuşlar ki, sanki qaranlığa doğru qaçanlar güclü bir fənər işığı ilə aşkara çıxarılmışlar. Əlbəttə ayələrdə anladılanları çox uzaqlardakı hansısa şəxslər haqqında nazil olan ilahi buyruqlar olaraq deyil, məhz bizə söylənən, bizim də həmin mənfi vəsf və sifətlərdən xali olmayacağımızı bilərək oxumamız lazımdır.
Tövrat və İncilin endirildiyi əvvəlki ümmətlər Həzrət Muhammədi (s.ə.s) öz oğullarını tanıdıqları kimi tanıyıb bilirdilər. Ancaq fərqli gözləntilər, təkəbbür, qısqanclıq və həqiqəti bilə-bilə gizlətmək kimi mənəvi xəstəliklər onları fərqli məcralara yönəltmişdi. Bu haqda ayədə belə buyurulur: “Kitab (Tövrat və İncil) verdiyimiz şəxslər onu (Muhəmmədi) öz oğullarını tanıdıqları kimi tanıyırlar. (Buna baxmayaraq) onların bir qismi, şübhəsiz ki, həqiqəti bilə-bilə gizlədir” (Bəqərə, 2/146).
Müsəlmanların sayının iki milyarda yaxınlaşdığı günümüzdə səmavi, ya da qeyri-səmavi bir dinin mənsublarının Həzrət Peyğəmbərimiz (s.ə.s) haqqında nə düşündükləri bəlkə də bir o qədər ciddi hadisə olmaya bilər. Ancaq hələ Peyğəmbər (s.ə.s) sağ ikən və Mədinəyə hicrətin ilk illərində məsələ bu qədər sadə və bəsit deyildi. Hicrət məkanı olan və sonradan Mədinə adı verilən Yəsrib şəhəri, o dövrdə Bəni Kaynuka, Kureyza kimi yəhudi qəbilələrinin də yaşadığı bir məkan idi. Sual ortaya çıxır ki, görəsən hadisələrin belə isti cərəyan etdiyi, İslam peyğəmbərinin həyatda olduğu bir dövrdə Mədinədə yaşayan bu səmavi din mənsubu yəhudilərin Peyğəmbərə qarşı münasibəti necə olmuşdur? Onlar üçün bir peyğəmbərin gəlişi nə mənaya gəlirdi? Hətta onlar belə bir peyğəmbər gözləyirdilərmi?
Tarix və siyər kitablarından görürük ki, sən demə Mədinədəki yəhudilər üçün Həzrət Muhamməd (s.ə.s) elə də yad bir şəxs deyilmiş. Hətta ayənin ifadəsi ilə Peyğəmbəri (s.ə.s) öz oğullarını tanıdıqları kimi tanıyırdılar. “Öz oğullarını tanıdıqları kimi” (kəmə yərifunə əbnə əhum) deyimi ərəb dilində bir şeyin qəti və şübhə daşımaz bir həqiqət olduğunu ifadə etmək üçün işlədilir. Bir şəxsin övladını tanımama ehtimalı çox az olduğu kimi, məcazi olaraq da, yəhudilərin də Həzrət Muhammədin (s.ə.s) peyğəmbər olduğunu bilməmələri mümkün deyildi.
Ayədə verilən “övladlarını tanıdıqları kimi” təşbehi yəhudi və xristianların Həzrət Muhammədi tanıma və bilmə dərəcəsinin yüksəkliyini göstərirdi. Buradan anlamaq olar ki, bəzi həqiqətlər, təşbeh və məcazın izah etmə gücü ilə insan fəhminin daha rahat anlayacağı hala gəlir. Bir üslub və metod olan təşbeh, məcaz və metafordan istifadə edilərək bir məram və həqiqətin izah edilməsi Quranın insanlara öyrətdiyi yol və metodlardan biridir. Ana və atanın övladlarını tanıması nə qədər açıq və şübhə daşımaz bir həqiqətdirsə, əhli-kitabın Həzrət Muhammədin (s.ə.s) peyğəmbərliyini tanıyıb bilməsi də müqəddəs kitablarından öyrəndikləri bilgilər əsasında şübhə daşımaz bir həqiqət idi.
Quran ayəsində insanın öz övladını tanımasının məcazi mənada və bir təşbih kimi verilməsi əslində bir həqiqəti anladan, məsələni can damarından və bəm telindən yaxalayan çox güclü bir misaldır. Yəni bir həqiqət nə qədər güclü, açıq və aydın olmalıdır ki, insan onu öz övladını tanıdığı kimi tanısın. Xüsusilə analar digər uşaqlar içərisində öv övladını bir instikt və sövq-təbii olaraq tanıyır və ayırd edə bilirlər. Hətta bir instikt və sövq-təbii olaraq öz balasını ayırd edib tanıma xüsusiyyəti balıqlar aləmindən iri və xırda buynuzlu ev heyvanlarına, oradan da quşlara qədər hardasa suda və quruda yaşayan bütün heyvanlar aləmində də müşahidə edilən bir gerçəkdir.
Görəsən yaradılışdan insana verilən belə bir fitri hiss, instikt və sövq-təbii göz önündə ola-ola insan bütün bunların üzərindən xətt çəkə, öz övladını inkar edə bilərmi? Elə görünür ki, bu mümkün deyil. Hətta belə bir inkarı seçən şəxslər dilləri ilə nəyisə inkar etsələr də vicdanları onları heç vaxt rahat buraxmayacaq.
Xüsusilə Həzrət Peyğəmbərimizin (s.ə.s) dövründəki əhli-kitab alimlərinin son peyğəmbərin kimliyi və şəxsiyyəti ilə bağlı heç bir şübhə və tərəddüdləri yox idi. Çünki onlara göndərilən ilahi kitablarda Həzrət Muhammədin (s.ə.s) gələcəyi xəbər verilmiş, bir peyğəmbərdə olması gərəkən bütün sifətlər tək-tək anladılmışdır. Yəhudilər bu sifətləri çox yaxşı öyrənmiş, bu sifətlərə sahib bir şəxs görsələr, onun kitablarında zikr edilən peyğəmbər olduğunu dərhal anlayacaq bir bilgi əldə etmişdilər. Haşiyəyə çıxaraq burada Həzrət Peyğəmbərimizin (s.ə.s) uşaqlıq illərində əmisi Əbu Talib ilə Şam səfərinə getməsindən danışmaq olar. Bu səfərdə rahib Bahira bir gənc və yeniyetmə olan Muhammədin (s.ə.s) simasından onun gözlənən son elçi olduğunu anlamış, əmisi Əbu Talibə də onu Şam tərəflərə aparmamağı tövsiyə etmişdi.
Bir sözlə əhli-kitab ayənin ifadəsi ilə öz övladlarını tanıdıqları qətiyyətdə Həzrət Muhammədin (s.ə.s) peyğəmbərliyindən agah idi. Həzrət Ömər (r.a) hicrətdən əvvəl Mədinə şəhərində yəhudilər arasında sayılıb seçilən bir din alimi olan, hicrətdən sonra isə Həzrət Peyğəmbərimizi (s.ə.s) görən kimi İslamı seçən Abdullah ibn Səlamdan bu barədə soruşmuşdu. Sual belə idi: “Sən Peyğəmbəri (s.ə.s) öz övladını tanıdığın kimi tanıyırsan?” O da belə cavab verdi: “Mən Onu (s.ə.s) oğlumu bilib tanımağımdan daha yaxşı tanıyıram. Qəti olaraq deyirəm ki, Həzrət Muhammədin (s.ə.s) peyğəmbərliyinə dair heç bir şübhə və tərəddüdə yer yoxdur. Ancaq öz övladım haqqındakı əminliyim bu qədər güclü deyil. Nə bilim, bəlkə anaları məni aldatmış ola bilər.” Həzrət Ömər (r.a) bu sözlərindən sonra Abdullah ibn Səlamın başını öpmüşdür.
İslamda sadəcə bilmək iman üçün yetərli deyil. Yəni bir insan sadəcə sahib olduğu bilgi ilə eyni zamanda iman etmiş sayılmır. İslama görə bir bilginin imana çevirilməsi üçün bilgi ilə yanaşı itaət və boyun əymək, bundan əlavə sahib olduğu bu bilgini dil ilə də söyləməsi lazımdır. İman mahiyyətcə qəlbdə baş verən və qəlbdə başlayan bir proses olsa da, imanın keçərli olması üçün bir zərurət və əngəl olmadıqca onun biruzə edilməsi, dillə söylənməsi də lazımdır. Bilgi və iman praktiki həyatda tətbiq edilməyəndə heç bir məna ifadə edə bilməz. Əhli-kitabın alimləri Həzrət Muhammədin (s.ə.s) peyğəmbər olduğunu çox yaxşı bilib tanıdıqları halda mömin və ya müsəlman ola bilməmişdilər. Həmçinin bildikləri bir gerçəyi gizlətdikləri üçün tənqid və qınaq obyekti olmuşdular.
Onu da unutmayaq ki, Quranda hər hansı mənfi xusiyyətlər xəbər veriləndə konkret olaraq hər hansı irq və ya millət hədəf nöqtəsinə qoyulmur. Sadəcə olaraq vəsflər, sifət və xüsusiyyətlər anladılır. Bu o deməkdir ki, sadəcə yəhudi din adamları deyil, həmin vəsfləri daşıyan, yəni həqiqəti bilə-bilə gizlədən bütün insanların o əməllərdən çəkinmələri əmr edilir.
“Öz övladlarını tanıdıqları kimi bir işin haqq olduğunu bilmək, ancaq yenə də o haqqı bilə-bilə gizlətmək” həyatın hər hansı sahəsində ortaya çıxa biləcək mənfi bir xüsus, bəyənilməyən əxlaqi bir sifətdir. Bu sadəcə Həzrət Muhammədin (s.ə.s) peyğəmbərliyini gizlətməklə məhdudlaşa bilməz. Bütün bunların fonunda deyə bilərik ki, günümüzdə bir müsəlmanın imtahanı yahudi din adamlarının verməli olduğu imtahanın eynisi ola bilməz.
Bir müsəlman onsuz da Həzrət Peyğəmbərin (s.ə.s) peyğəmbərliyini qəbul edir. Ancaq bir həqiqətin bilə-bilə gizlədilməsi və bunun ortaya çıxardığı ağır nəticə və fəsadlarının bütün cəmiyyəti əhatə etməsi günümüzdə başqa şəkillərdə də cərəyan edə bilər. Misal üçün insanların baş əydiyi, hörmət etdiyi yüksək bir vəzifə və məqamı itirməmək üçün, ya da yüksək bir maaşdan məhrum qalmamaq naminə bir həqiqət qarşısında susaraq onu manipulyasiya etmək, bir, iki ya da onlarla, yüzlərlə doğru və gerçəyi məhz vəzifədə qalmaq üçün gizlətmək, ört-basdır etmək də ayədə buyurulan: “həqiqəti bilə-bilə gizlətmək” kateqoriyasına aiddir. Məsələyə bu aspektdən baxanda həqiqəti bilə-bilə gizlədənləri tapmaq üçün elə də tarixin dərinliyə gedib yəhudi din alimləri axtarmağa ehtitac qalmır. Elə günümüzdə də bu vəsflərə sahib insanlar görmək olar.

Nazim Mustafayev